Zmescience.com сайтына сілтеме жасаған Aikyn.kz сұйық тағамның қуаты мен емдік қасиеттерін еске салады.
Сорпа сұйық болғандықтан, ол организмдегі су балансын сақтауға үлес қосады. Фото whollytasteful.com сайтынан алынды
Сорпа – әлем халқының аспаздық дәстүрінде ерекше орын алатын тағам. Көптеген аймақтарда ол тек күнделікті ас емес, мәдени символ, халықтық ем ретінде де қызмет атқарады. Кейбір елдерде сорпа – күтімнің, үй жылулығының және психологиялық жұбаныштың да белгісі.
Жылдам өмір ырғағы мен фастфуд мәдениетінің әсерінен сорпа өз орнын жоғалтып жатыр. Өйткені оны «тез дайындап, жол үстінде ішу мүмкін емес».
Біздің ойымызша, бұл бекер ұмытылған дәстүр. Себебі сорпалар тек дәмді ас қана емес, ғылыми тұрғыда дәлелденген көптеген пайдалы қасиеттерге ие. Осы күзде неге сорпа ішу керектігінің жеті себебін түсіндіреміз.
1. Сорпа ағзаның сұйықтық балансын сақтайды. Көпшілігіміз күнде жеткілікті мөлшерде су ішпейміз. Су ағзадағы барлық физиологиялық процестер үшін шешуші рөл атқарады. Суды біз тек сусындардан емес, тағамнан да аламыз. Сорпа сұйық болғандықтан, ол организмдегі су балансын жасауға елеулі үлес қосады.
2009 жылы жүргізілген зерттеуде ерлер мен әйелдерге жаттығу алдында сорпа берілді. Нәтижесінде сорпа ішкендер жай су ішкендерге қарағанда сұйықтық балансын әлдеқайда жақсы сақтаған. Зерттеушілердің тұжырымы бойынша:
«Жаттығу алдында сорпа ішу судың ағзада жақсы сақталуына және несеп арқылы сұйықтық жоғалтудың азаюына ықпал етеді. Бұл әсер сорпаның жоғары осмолярлығына байланысты болуы мүмкін. Ол жаттығу кезінде плазмадағы судың концентрациясын тұрақтандырады».
2. Сорпа салмақты азайтуға және бақылауға көмектеседі. Көптеген зерттеулер сорпа ішудің дене салмағына жағымды әсер ететінін дәлелдеген. Сорпаның энергетикалық құндылығы төмен, бірақ қанығу әсері жоғары. Яғни ол аз калориямен тоқтық сезімін қамтамасыз етеді.
Appetite журналында жарияланған зерттеу көрсеткендей: тамақ алдында сорпа ішкен адамдар түскі ас кезінде жалпы калория тұтынуды 20%-ға азайтқан, бірақ аштық сезбеген.
Бұл феномен «қанығу парадоксы» деп аталады – сусын түріндегі тағамдар әдетте тоқтық бермейді деп есептелсе де, сорпа ағза тарапынан «нақты тағам» ретінде қабылданады және тоқтық сигналдарын белсендіреді.
Бұл тұжырымды NHANES (АҚШ ұлттық денсаулық және тамақтану зерттеуі) деректері де қуаттайды. Сорпаны жүйелі түрде ішетін адамдардың салмағы орта есеппен төмен болады.
3. Сорпа тыныс жолы ауруларына көмектеседі. Әжемнің «ауырғанда тауық сорпасын іш» деген кеңесі ғылыми негізсіз емес. Тауық сорпасы ғасырлар бойы суық тию мен тұмауға қарсы халықтық ем ретінде қолданылып келеді. Бұрын бұл тек дәстүрлі ем деп саналса, қазір ғылым оның физиологиялық әсерін дәлелдеп отыр.
Зерттеулер көрсеткендей, сорпа қабынуды жеңілдетуге және симптомдарды азайтуға көмектеседі. Мысалы, сәбіз бен басқа да көкөністер құрамында иммундық жүйені қолдайтын А дәрумені бар. Пияз бен сарымсақ вирусқа қарсы қасиеттерге ие. Сонымен қатар, ыстық сорпаның буы мұрынның бітелуін жеңілдетіп, тынысты ашады.
Ыстық тауық сорпасы жай ыстық судан гөрі мұрын жолдарын жақсырақ тазартады екен. Бұл оның жылулық әсерінен бөлек физиологиялық пайдасы бар екенін дәлелдейді.
4. Сорпа тәбеті төмен адамдарға пайдалы. Көптеген адамдар, әсіресе сырқат кезінде, тәбетін жоғалтады. Бұл тек уақытша құбылыс емес – қарттарда бұндай жағдай созылмалы сипат алуы мүмкін.
2023 жылғы бір зерттеуде сорпа негізіндегі өнімдер егде адамдардың тамақтану статусын сақтауда ыңғайлы және тиімді тәсіл болатыны анықталған.
Зерттеуде әдеттегі ауылшаруашылық өнімдерін пайдалана отырып, дегидратталған сорпа қоспаларын жасау мүмкіндігі қарастырылған. Бұндай сорпалар ұзақ сақталады және жоғары қоректік құндылыққа ие. Бұл тәбеті төмен адамдарға арналған қолайлы шешім.
Сорпа ішкенде, мидың эмоциялық орталықтары балалық шақтың естеліктерін қайта белсендіреді. Фото realfoodwithdana.com сайтынан алынды
5. Сорпа психологиялық жайлылық пен эмоциялық жылылық береді. Ыстық сорпа ішкенде өзіңізді жақсы сезінетініңіз кездейсоқ емес. Бұл – психологиялық шарттылықтың мысалы. Балалық шақта сырқаттанған кезде анаңыз ыстық сорпа берсе, бұл тәжірибе миға «жылылық пен қамқорлық» белгісі ретінде жазылады. Кейін өмірде дәл сол сорпаны ішкенде, мидың эмоциялық орталықтары осы естелікті қайта белсендіреді. Сондықтан сорпа – өзіндік «әлеуметтік суррогат» әрі жалғыздық сезімін азайтатын тағам.
Физикалық және әлеуметтік жылулық арасында айқын байланыс бар екені ғылыми дәлелденген. Science журналындағы атақты тәжірибеде жылы кофе ұстаған адамдар бейтаныс адамды «жылы мінезді» деп қабылдаған. Сол сияқты, сорпаның жылуы да денелік жылу арқылы әлеуметтік жылулық сезімін тудырып, позитивті эмоцияларды күшейтеді.
6. Сорпа тәбетті гормоналды деңгейде реттеуге әсер етеді. Бұрынғы зерттеулер сорпа ішудің төмен дене массасымен байланысты екенін көрсетті. Бұл байланыс лептин гормонымен түсіндіріледі.
Лептин май тінінен бөлініп, миға «тойдым» деген сигнал жібереді. Алайда семіз адамдарда лептин деңгейі жоғары болғанымен, ми бұл сигналды қабылдамай қояды екен. Бұл жағдай лептинге төзімділік (лептинорезистенттік) деп аталады.
Жапон ғалымдары 504 ересек адамның қатысуымен жүргізген зерттеуде сорпаны жиі ішетіндердің плазмасындағы лептин деңгейі едәуір төмен болатынын анықтаған. Бұл сорпаның тәбетті реттеуде және семіздік қаупін азайтуда гормондық рөл атқаратынын білдіреді.
Қазақ дастарқанында сорпа тағам ғана емес, ол – ритуалдық мәні бар ас. Фото yelp.com сайтынан алынды
7. Сорпа – тағамдық талшық пен қоректік заттардың маңызды көзі. Сорпаның негізгі ингредиенттері – көкөністер, бұршақ тұқымдастар мен дәнді дақылдар. Сондықтан ол ерігіш және ерімейтін талшықтардың табиғи көзі болып табылады. Сорпа ішетін адамдардың тағамында талшық, ақуыз, көмірсу, дәрумендер мен минералдар мөлшері жоғары, ал май мен натрий мөлшері төмен болатынын да ғалымдар дәлелдеген. Осылайша сорпа тек қанығу сезімін беріп қоймай, жалпы қоректік сапаны арттырады.
Ғылыми әдебиеттер сорпаның денсаулыққа пайдасын көп қырынан дәлелдеп отыр. Ол метаболизмді реттейді, тәбетті қалыпқа келтіреді, иммундық жүйені қолдайды және психологиялық жағынан әсер етеді.
Алайда барлық сорпа бірдей пайдалы емес. Дайын өнімдерде натрий мен май мөлшері жоғары болуы мүмкін, сондықтан үй жағдайында дайындалған сорпа – ең дұрыс нұсқа.
Егер сорпа табиғи ингредиенттерден, теңгерімді рецепт бойынша әзірленсе, ол адамның физикалық және эмоционалдық саулығын жақсартатын тағам болып саналады.
Қазақ даласында қараша айында соғым маусымы басталады. Бұл – қыстың қамын күзде жасап, мал сойып, ет сақтайтын ежелгі дәстүр. Соғыммен бірге жүретін сорпа – қонақжайлықтың, бірлік пен жылы қарым-қатынастың белгісі. Қазақ дастарқанында сорпа тек тағам емес, ол – ритуалдық мәні бар қасиетті ас.
Соғым етінен дайындалған сорпа ағзаға қуат береді, суықта иммунитетті күшейтеді. Дәстүрлі ұлттық рационның негізгі бөлігі саналады. Сондықтан сорпаны қазақ мәдениетінде физиологиялық қажеттілікті өтейтін тағам ғана емес, ұлттық дүниетаным мен жылылықтың символы деп қабылдауға болады деп ойлаймыз.
Сараптама, зерттеу мақала, күнделікті өзекті ақпаратты «Айқынның» TELEGRAM арнасынан табасыз.