Ұлттық статистика бюросының дерегінше, 2025 жылғы төрт айда, 2024 жылғы ұқсас кезеңге қарағанда, арақ және ликер өнімдерін тұтыну 25 миллион литрден 24,4 миллионға дейін немесе -2,1%-ға төмендеді. Шарап ішу 11,9-дан 9,5 миллион литрге дейін күрт кеміді. -19,6%-ға аз ішілген. Бұл мемлекет жүргізіп жатқан алкоголизммен күрес шарасының нәтиже бере бастағанын да куәландырса керек.
Сарапшылар бұл күрестің барлық майданда қатар жүріп жатқанына ерекше мән беріп отыр. Мысалы, баға шебінде «соққы» берілген. Ресми статистика бойынша құрамында спирті бар ішімдіктер 2019 жылдан тоқтаусыз қымбаттап келеді. Оның бағасын мемлекет акциз алымын үнемі көтеру арқылы реттейді. Нәтижесінде, алкоголь өнімдерінің құны 2019 жылы – 108,6%, 2020 жылы – 107%, 2021 жылы – 107,8%, 2022 жылы – 114,8%, 2023 жылы – 117,3%, 2024 жылы – 110,1%, 2025 жылы 109,9%-ға көтерілді. Сөйтіп, Үкімет спиртті ішімдіктерді елге барынша қолжетімсіз етіп, алшақтатуға күш салып жатыр.
Бірақ проблема атаулы толық шешілді деуге әлі ерте. «AMANAT» фракциясының мүшесі, Мәжіліс депутаты Нартай Сәрсенғалиев суррогат ішімдіктердің саудасына түбегейлі тосқауыл қойылмағанына назар аудартты. Оның пікірінше, «самопал» арақ дайындайтындар техникалық спиртке метанол қосады екен. Соның салдарынан ішкен адам не соқыр болып қалады, не ақылынан алжасады, нашақордай тәуелді болады.
– Мысалға, қаңтарда Шымкентте қолдан жасалған алкоголь дайындаған цех анықталды. 3 жылдан бер ерлі-зайыптылар халықты улап келген. 309 миллион теңге табыс тапқан. Қымбат көлік пен сарайда шалқып жүрген олар 3 жылда мыңдаған адамды улап бітті. Тексеру кезінде цехынан 24 мың жалған акциз, 9 мың литр этил спирті табылған. «Самопал» сататындар миллиондарды қалтасына басады, – деді ол.
«Дала қырандары» жастар бірлестігі елордада суррогатты алкоголь сатқан 200 дүкенді анықтапты. Жастар бір мәселеге депутаттардың назарын аудартты: ондай сауда орнын тауып, полиция шақырса, тәртіп сақшылары дүкен иесіне әкімшілік құқық бұзушылық кодексінің 200-бабы бойынша хаттама толтырып, адам улағандарға 39 мың теңге айыппұл салумен шектеледі екен. Демек, заңнамадағы жазаны қатайту керек.
Осыған орай Мәжіліс депутаттары заңсыз жасалған ішімдік өнімдерін сататын кәсіпкерлерге 600 мың теңгеге дейін айыппұл салып, лицензиясынан айыруды қарастыратын заңнамалық түзетулер әзірледі. Енді оған Үкіметтің, мүдделі меморгандардың және бизнес қауымдастықтың келісімін алу қажет.
Денсауминінің түсіндіруінше, Қазақстанда алкогольді тұтынуды азайту саясаты іске асырылады. Біріншіден, этил спирті мен алкоголь өнімінің өндірісі мен айналымын реттейтін заңнамалық актілер қабылданды және әрі қарай жетілдіріліп жатыр. Екіншіден, күшті алкоголь сусындарына салынатын салықтар едәуір артты.
Үшіншіден, алкоголь өнімін жарнамалау, оны уақыты мен жасына байланысты сатуға заңнамалық шектеулер қолданылады. Биылдан бастап, спиртті ішімдіктерді 21 жасқа толмаған жастарға да сатуға рұқсат етілмейді. Көшелерде және қоғамдық орындарда алкогольдік ішімдіктерді ішуге тыйым салынды. 2024 жылы бұқаралық орындарды патрульдеу барысында полицейлер көшеде мас күйде жүрудің және арақ ішудің 200 мыңнан астам фактісін анықтады.
Премьер-Министрдің орынбасары Ермек Көшербаев депутаттарға суррогат өнімдермен күрес те жүйелі жолға түсірілетінін жеткізді. Жалпы, жалған өнім деген әлдебір лас цехта, гаражда жасалатын «самопал» ғана емес, оны спирт және арақ-шарап зауыттары да өндіретін көрінеді. Кейбірі жұмыс уақытында, түсте акциз белгілері жапсырылған заңды өнім шығарса, есік-терезе тарс жабылған соң, түнде ондай белгілері жоқ жалған өнім әзірлеуге кіріседі.
– Үкімет заңсыз алкоголь өнімінің өндірісі мен айналымын реттеуге, алкоголизмнің алдын алуға, сондай-ақ халыққа сапасыз алкогольді тұтынудың салдары туралы түсіндіруге бағытталған шаралар кешенін іске асырады. Айталық, әрбір өндірістік кәсіпорында өндірілетін алкоголь мен көтерме сату көлемін нақты уақыт режимінде, онлайн тіркеуге мүмкіндік беретін озық қадағалау жүйелері енгізілді. Жүйеге 48 кәсіпорын қосылған. Бұл өндіру, сату процестерін тиімді бақылауға мүмкіндік береді және алкогольдің заңсыз айналымымен күресуге ықпал етеді, – деді Үкімет басшысының орынбасары.
Өз кезегінде Ішкі істер министрлігі алкогольді қолдан жасау және заңсыз саудалау құқықбұзушылықтарын анықтап, жолын кесу үшін 2024 жылы 6 мыңнан астам кәсіпкерлік субъектісін жауапқа тартты, оның үштен бірі сот шешімімен лицензиясынан айырылды.
Сондай-ақ салықшылар мен кеденшілерді біріктіретін Мемлекеттік кірістер комитеті алкоголь өнімін таңбалау қағидаларын бұзуға қатысты кәсіпкерлік нысандарына тұрақты негізде мониторинг және бақылау жүргізеді. 2024 жылы тексеру барысында 2 257 салық төлеушіден 1,2 миллион литр заңсыз алкоголь өнімі тәркіленген. 1 157 салық төлеушіге айыппұл салынды. 35-і лицензиясынан айырылды.
Қаржылық мониторинг агенттігі 2024 жылы және 2025 жылдың басынан бері суррогат алкоголь өндірісі бойынша 54 қылмыстық істі тіркеді, 25 жерасты цехы жойылды, 205,4 мың бөтелке суррогат ішімдіктер, 354 мың литрден астам спирт және құрамында спирті бар сұйықтық заңсыз айналымнан алынды.
Алкоголизмнің алдын алу және ішімдікті тұтынуды азайту тұрғысынан Денсаулық сақтау министрлігі саламатты өмір салтын ұстанатын халықтың үлесін арттыруға бағытталған іс-шараларды іске асырады. Жыл сайын «Ұлттық алкогольден бас тарту күні» ұйымдастырылып, ауқымды ақпараттық науқан өткізіледі. 2024 жылы 182 мың адамды қамтыған 10 мыңнан астам іс-шара, спорттық акция, ата-аналар жиналысы, шығармашылық конкурс, басқасы өткізілген.
2025 жылдың басынан БАҚ-та 1 мыңнан астам материал жарияланды. 2024 жылы спортпен айналысатын адам саны 8,4 миллионды құрады. Оның ішінде 6,9 миллионы түрлі секцияға барады. Ел Үкіметі Парламентпен, әкімдіктермен, қоғамдық ұйымдармен бірлесіп, алкоголизммен күрес және саламатты өмір салтын насихаттау шараларын одан әрі күшейте бермек.
Елдос СЕНБАЙ
