Aikyn.kz адамға ғана тән болып келген тағы бір ой еңбегінің қалай өзгеретінін zmescience.com хабарламасы негізінде талдайды.
Роман жазуда ерекше шығармашылық қасиет бар. Жазушы ойға шомып, өз толғаныстарына үңіліп, адам табиғаты туралы немесе зерттеп отырған басқа бір тақырып жөнінде ойланады. Түрлі сюжет желілерін біріктіріп, оларды жалпы композицияға үйлестіреді. Бұл – жылдарға созылатын, қажытатын азапты ой еңбегі.
Бүгінгі жасанды интеллект технологиялары осының бәрін өзгерте бастады. ЖИ құралдары үшін роман – жай ғана деректер мен сөздер жиынтығы, оларды жасанды интеллект керемет жақсы өңдей алады.
Кембридж университетінің Миндеру технология және демократия орталығының жаңа зерттеуі әдеби шығармашылық саласы зор қауіп-қатердің алдында тұрғанын көрсетті. Жазушылардың 40%-ы өз табыстары ЖИ салдарынан азайғанын хабарлап, жартысынан көбі ЖИ өздерін мүлде ығыстырады деп ойлайды.
Бұл зерттеуде Ұлыбританияның 400-ге жуық жазушысы қамтылған. Жазушылар бетпе-бет келген алғашқы мәселе – ЖИ жүйелерінің қалай оқытылғаны. Зерттеу нәтижелері жазушылардың 59%-ы өз шығармаларының ЖИ үлгілерін оқыту үшін пайдаланылғанын біледі. Алайда олардың 99%-ы бұған ешқашан рұқсат бермеген, бұл үшін оларға бір тиын да төленбеген. Бұл жағдай әлемдегі барлық жазушыларға қатысты. Миллиондаған кітаптар рұқсатсыз алынып, авторлардың стилін қайталауды үйрету үшін алгоритмдерге жүктелгені анық. Әйтпесе, ЖИ чат-боттары қалайша керемет мәтін жазуға «машықтанған».
«Бұл компаниялар біздің шығармашылық қабілетімізді ұрлап, дәл сол қабілетімізбен бәсекелесетін өнім жасады. Бұны қосарланған теріс пайдаланушылық деп қабылдаймыз. Олар бізден ұрлады, әрі біздің бәсекемізді күшейтті», – деп жазады авторлардың бірі.
Бұның барлығы одан да шығармашылық қауымды алаңдатуда. Өйткені 2022 жылы Ұлыбританияда жазушының орташа табысы ең төменгі жалақыдан айтарлықтай төмендеген. Көптеген автор үшін ЖИ олардың кәсібін тастауға түрткі болған.
«Романистер арасында генеративті ЖИ-дің көптеген көркем әдеби шығармалар негізінде оқытылуына алаңдаушылық бар. Осы арқылы ақылды технологиялар жазушылық еңбектің құнын төмендетіп, адам-жазушылармен бәсекеге түсетіне дәрежеге жетті, – дейді Кембридждің Еңбек және әдебиет колледжінің зерттеушісі, доктор Клементина Коллетт.
Қазіргі ЖИ компаниялары бұл салада мықтап орнығып үлгерді. ChatGPT ғана емес, Sudowrite және Novelcrafter сияқты генеративті құралдар да романдарды ойластыру мен редакциялауда қолданылуда. Толық форматты кітаптардың жобасын жасап, тіпті жариялау үдерісін басқаруға мүмкіндік беретін құралдар да бар. Бұл құбылыс біз ойлағаннан әлдеқайда кең таралған. ЖИ-генерацияланған контент музыкалық стриминг платформаларын «жаулап» алса, Amazon және басқа да платформалар ЖИ жазған жалған кітаптарға толып кетті. Авторлардың көпшілігі бұл жағдайды пессимистік тұрғыдан бағалайды.
Көптеген жазушы ЖИ-дің өз табыстарына әсер еткенін хабарлаған. Бірақ жарияланған авторлардың 51%-ы ЖИ олардың шығармашылығын түбінде толық алмастырады деп санайды. Кембридж университетінің зерттеуінде «екі деңгейлі нарықтың» қалыптасып келе жатқаны атап өтіледі. Жоғары деңгейлі элиталық көркем әдебиет, бәлкім, винил пластинкалар сияқты, талғамы биік сирек тұтынушыларға арналған сән-салтанат өнімі ретінде ғана сақталады. Ал индустрияны ұстап тұрған негізгі жұмыс (соның ішінде табыс көзі саналатын копирайтинг пен аудармалар) жоғалып барады. Аудио-кітаптарды оқитын актерлердің дауыстары да клондануда немесе синтетикалық дауыспен алмастырылуда.
Ақша мәселесінен бөлек, романистер (басқа да шығармашылық мамандар сияқты) ЖИ жасайтын прозаның «адамилықтан» жұрдай екенін, оның тек стильге еліктейтінін айтады. Әрине, стильді көшіруде ЖИ шынымен мықты. Бір сынақта ЖИ жазған үзіндіні тіпті тәжірибелі жазушылар да шатастырып алған.
Зерттеу әдебиеттің «жайдақтануы» туралы ескерту жасайды. ЖИ үлгілері ешбір жаңа идея жоқ, статистикалық тұрғыдан орташа туындылар өндіреді. Бұл жымысқы, қайталанатын прозаның пайда болуына әкеледі. Зерттеуге қатысқан жазушылар ЖИ жиі қолданатын белгілі бір «сөздерді» де анықтаған. Олар машиналық мәтінде шамадан тыс жиі кездеседі.
Зерттеу Ұлыбритания жазушыларына бағытталған, бірақ олар басқа тілде жазатын жазушыларға да қатысты деп ойлаймыз. Әлемдік әдебиет үлкен қауіптің алдында тұрғанына байланысты көптеген сигналдар еленбеуде.
Бұл проблеманы шешетін біржақты шешімдер жоқ. Бірақ сала мамандары уақытша шешім ретінде «авторлық құқықтан бас тарту» моделін ұсынады. Бұл модельде технологиялық компаниялар автор арнайы түрде тыйым салмаса, ашық ресурстарда жарияланған кез келген деректі көшіріп, қолдана алады. Бұнда жауапкершілік зардап шегушінің өзіне жүктеледі, ол сотқа шағым түсіре алады.
«Жазушылар ЖИ компанияларын оқыту деректері жөнінде ашық болуға міндеттейтін саяси шаралар мен қағидаларды әзірлеуге шақыруда. Өйткені бұл авторлық құқықтың орындалуына көмектеседі. Авторлық құқық туралы заңды үнемі қайта қарап, қажет болған жағдайда шығармашылық мамандарды қорғау үшін реформалау керек. Авторлардың рұқсатын сұрап, олардың еңбектерін пайдаланғаны үшін әділ төлем жасау – орынды талап», – дейді доктор Клементина Коллетт.
Авторлар өз ұстанымдарын өте анық жеткізді. Егер біз адами баяндаудың болашағын қорғағымыз келсе, тәуелсіз жазушылар мен баспагерлерді қолдауымыз керек. Осылайша, шығармашылық еңбекті келесі буын жазушылар үшін ЖИ-ден азат кеңістік ретінде сақтай аламыз. Алайда билік пен үкімет олардың дауысын тыңдай ма?
Сараптама, зерттеу мақала, күнделікті өзекті ақпаратты «Айқынның» TELEGRAM арнасынан табасыз.
