Қазір екінің бірі кредитте. Бірі – қажеті үшін, бірі – қалау үшін алады. Қиналып, күнкөріс қамымен несие алатындарды түсінеміз – бұл өмірдің талабы, амалдың жоқтығы. Ал енді өмірлік маңызы жоқ нәрселерге – соңғы модель телефон, сәнді жиһаз, бір күндік той – деп қарызға батып, соны мақтанышқа айналдырғандарға не дерсің? Әрине, әркімнің көзқарасы әртүрлі. Бірақ біз осы құбылыстың түбін білгіміз келді. Сол үшін бұл сұрақты жасанды интеллектке (ЖИ) қойдық: «Неліктен адамдар кредит алғанына ұялып емес, мақтанып жүреді?» — дедік.
Міне, оның жауабы.
1. Кредит – жаңа “мәртебе” белгісі
ЖИ былай дейді: қазір қоғамда кредит алу – кедейліктің емес, “қатысу” белгісі. Яғни адам өз деңгейін қоғам талабына сай ұстағысы келеді. Мысалы, жаңа телефон алу – тек байланыс құралы емес, әлеуметтік ортаға ену тетігі. Ал қымбат той – «мен де бармын» деген ішкі айқай. Кредит осы бос кеңістікті толтырып тұрған жалған мәртебе құралына айналды.
2. Ұялу қазір жеке адамның ішкі сезіміне айналды, қоғам оған баға бермейді.
Бұрын қарыз – ұят іс саналатын. Қазір ұят емес, қалыпты жағдай. Себебі ұжымдық мораль әлсіреді: “бәрі алады ғой” деген ой ұятты жеңіп шықты. Қоғам кінәны емес, нәтижені көреді – бастысы, сенде бар нәрсе бар, ол қалай келгені маңызды емес.
3. Банктер мен жарнамалар — мақтаныш идеясын қалыптастырды
ЖИ-дің пікірінше, адамдардың мақтануы кездейсоқ емес. Қазіргі жарнама «Сен бұған лайықсың!» деген ұранмен жұмыс істейді. Яғни несие алу — өз құқығыңды пайдалану, өзіңді бағалау сияқты болып көрінеді. Нәтижесінде кредит алған адам өзін “жақсы өмірге бір қадам жасаған” адам деп сезінеді.
4. Мақтан мен мұқтаждықтың арасындағы жұқа шекара
ЖИ атап өткен тағы бір нәрсе — мақтану мен мұқтаждықтың арасы өте жіңішке. Көп адам өзіндегі кемшілікті жасыру үшін мақтанады. Ішкі қорқынышты, жетіспеушілікті сыртқы жылтырақпен жабады. Бірақ мұның соңы көбіне күйзеліс пен қаржылық тығырыққа апарады.
5. Шынайы байлық – тыныштықта
Мақала соңында ЖИ-дің қорытындысы ой салады:
«Кредит – уақыт ұрлаушы. Ол адамның ертеңгі мүмкіндігін бүгін жұтып қояды. Нағыз байлық – қарызсыз ұйықтау мен ешкімге міндетсіз ояну».
Қорытынды. Кредиттің өзі жаман емес. Бірақ оны мақсатсыз алып, өзімізді алдарқату – қауіпті әдет. Мақтанға айналған қарыз – ертеңгі күннің ауыр жүгі. Сондықтан ең жақсы «кредит» – мүлде алмайтын жағдайға жету. Ал ең үлкен мақтаныш – қарызсыз өмір сүру.
