Жақында Qalleki театр лабораториясы «Шеңбер» атты қойылымның премьерасын ұсынды. Бұл спектакль – Бертольд Брехттің әйгілі туындысына айналған «Кавказдағы борлы шеңбер» пьесасының желісіне негізделген эпикалық драма. Зұлқарнай Сақиұлының қазақ тіліне тәржімалаған еңбегін режиссер Ұлан Қабыл сахналап, режиссерлік талантын тағы да бір мәрте паш етті. Қойылымның жаңашылдығы – оның эпикалық драма үлгісінде болуы. Бір жағынан қазақ сахнасымен көрермендерге ыңғайлана отырып түрленген. Екінші жағынан бастапқы мәнерін сақтауға тырысқан. Сонымен қатар Брехттің эпикалық үлгісі жаңғырғанын танытады.
«Шеңбер» қойылымының көрерменге жолдайтын ең басты ойы – әділдіктің шынайы бетпердесі жалған көзбояушылыққа емес, жүректен шыққан ақиқат сезімге жақтасуында екенін таныту. Сондай-ақ туындының көрерменге үстейтін мәні – ана болу тек туыстықпен емес, махаббатпен және қамқорлықпен өлшенетін құнды сезім. Нағыз әділдік заң ережесін ғана емес, адамдардың адамгершіліктерін назарға алады.
«Шеңбер» қойылымын өзге қойылымдардан ерекшелейтін бірнеше артықшылық бар. Ең біріншісі – қойылымның эпикалық мәнері. Көрермен кейіпкерлерге қатысты аяныш, жек көру, жақсы көру сезімдерін сезініп қана қоймай, туындының астарына зер салады, ойланады. Екіншісі – философиялық тереңдік. Қойылымда ақ пен қараны бөлу жоқ, бұл шығарма желісінің жақсылық пен зұлымдық арасындағы классикалық қақтығыстардан айырмашылығын аңғартады. Үшіншісі – шеңбердің символ ретінде алынуы. Шеңбер таңдаудың, тағдырдың, шындықтың метафорасына айналады. Төртіншісі – қойылымның заманауи өмірге бейімделуі. Режиссер Ұлан Қабыл шығарманың бастапқы рухын сақтай отырып, қойылымды қазақстандық көрерменге түсінікті және өзекті етіп ұсынады.
Қойылым оқиғасы соғыс уақытында өрбиді. Патша өлген соң, патшаның әйелі құнды мүліктерін алып, баласын тастап кете барады. Негізгі кейіпкер Груша – мейірімді, батыр жан. Ол тастанды баланы өз панасына алып, оған туған анасы бермеген жылулық пен қамқорлықты, махаббатты береді. Екі ананың ортасында қалған баланың шынайы анасы кім екенін бормен сызылған шеңбер арқылы анықтаған Аздак әділ соттың жаршысындай көрінеді. Патшаның әйелі өзінің өзімшіл, дүниеқоңыз келбетінің қарымы ретінде баласынан мәңгілікке айырылады. Өзі дүниеге алып келмесе де, шынайы аналық сезімін көрсеткен Груша баланың нағыз анасы деп танылады. Бұл қойылымның сюжеті де Груша сынды батыр ананың баласы үшін отқа да, суға да түсетін жанкештілігін танытуға, тас құрсағын жарып шыққан баласынан безінген патшаның әйелі сынды аналардың безбүйректігін көрсетуге негізделген.
«Шеңбер» қойылымы режиссер Ұлан Қабылдың көпқырлы талантын, режиссер ретіндегі өзіндік қолтаңбасын көрсетті. Эпикалық театр дәстүріне сай режиссер қойылымға музыкалық композицияларды, сахналық шешімдер мен қосымша реквизиттерді үйлесімді енгізген. Бұл дүниелер көрерменге эмоционалды әсер етуімен бірге оқиғаға сыни көзқараспен қарауға шақырады.
Қорыта айтқанда, режиссер Ұлан Қабылдың «Шеңбер» қойылымы – терең ойлы, тәрбиелік мәні зор, адам болмысына үңілтетін тың туынды. Бұл қойылым оқиғаны кейіпкерлер арқылы көркем баяндап қана қоймай, әлемге махаббат, мейірімділік, әділдік пен жанашырлық шеңберінде қарауды үстейтін толымды шығарма.
Сымбат КАМЕШОВА, Мақсұт Нәрікбаев атындағы университеттің 3-курс студенті
