Үсен төре мен Қазанғап Қарақамыс жәрмеңкесіне арнайы келді. Жәрмеңкенің қызған шағы – мал саудасы, тұз, шай, мата, әшекей бұйымдар сатылып, саудагерлер мен алыс-жақыннан келген халық бас қосып жатқан кез болатын. Жәрмеңке тек сауда орны ғана емес, өнер думанына айналып, халық әнші-күйшілердің, ақын-жыраулардың өнерін тамашалап, балуандар күресін қызықтайтын.
Жиналған жұрт төрден орын алған Үсен төре мен Қазанғапты құрметпен қарсы алады. Жәрмеңкенің сәні алты қанат киіз үйде өтетін өнер сайыстары еді. Сондай бір киіз үйде елге аты шыққан әнші-күйшілер мен жыраулар бас қосқан екен. Әнші Марабай, ақын Сарышолақ, Молдағали мен Тілекеш, Айжарық күйшілер секілді өнер иелері жиналған топтың қызуын арттырып отырды. Солардың ішінде халыққа кеңінен танылған әнші-композитор Молдабай да бар еді.
Көпшілік алдында Қазанғап күй тартып, жұрттың ықыласына бөленді. Біз кезде күйін аяқтап, домбырасын қасына қояды да, Молдабайға бұрылып сөз бастайды:
– Атқа әуес екенсің, Молдабай. Орынборға барғаныңда мінген қара жорғаң жайлы көпшілік айтып жүр. Жұрт ол жорғаның жүрісін сенің әніңмен байланыстырып әңгіме қылып жүр ғой. Шынымен, солай ма? – дейді.
Молдабай жымиып жауап береді:
– Дұрыс айтасыз, Қазанғап аға. Қара жорға ән-күйге еліктегендей, ойнақтап қозғалады. Әннің екпініне қарай жүрісі де құбылып тұрады. Ән мен сазды түсінетіндей өзі. Сіз де астындағы тұлпарыңызды күй тартып шақыра аласыз деген әңгіме жүр ел ішінде.
Қазанғап миығынан күліп алып, домбырасын қолына қайта алады. «Маһ, маһ» дегендей домбыраны сөйлетіп, «Ат шақыру» атты күйін тартқан дейді. Сол мезетте байлаулы тұрған ат та пысқырып, кісінеп кеткен екен.
Осы сәтте Молдабай Қазанғапқа бұрылып:
– Қазанғап аға, домбыраға тіл бітірген нағыз шеберсіз ғой. Атыңыз тек туған өлкеңізде емес, Ырғыздан бастап Жаманқала, Орынборға дейін жетіп жатыр. Күйлеріңізді көп жерден естіп жүрмін. Інілік көңілмен бір өтінішім бар еді: мына қара жорғама арнап та бір күй тартсаңыз, – дейді.
Қазанғап күлімсіреп:
– Сендей өнерпаз отырғанда, қалай тартпайын, Молдабай! – деп жауап қайтарады. Сондағы шығарған күйі мынау деседі.
Бірнеше күннен кейін енді Үсен төре өз ауылында қонақасы ұйымдастырып, жиналған өнер иелерін төрге оздырды. Сол сәтте Үсен төренің немересі Парау қонақтарға шай ұсынып жүрген. Қазанғап қолына домбырасын алып, жаңа күйін төгіп сала бергенде, Парау қыз күйдің әсерінен елтіп, шай құюды ұмытып кетеді. Қыздың сазға беріле қалғанын байқаған Қазанғап күйін аяқтап, домбырасын іргеге сүйей бергенде Үсен төре:
– Қазанғап, мына күйіңнің аты не?
Қазанғап жымиып: – Аға, сіздің қонақжайлығыңызға, көңіл ыстық ықыласыңызға арнадым. Бұл күйді сізге арнаймын, – дейді.
Сонда Үсен төре:
– Сен күй тартып отырғанда, Парау қыздың қолындағы шайын ұмытып кетті. Қолыңмен қанша ишара жасасаң да мән бергемен еді. Сондықтан бұл күйдің аты «Шыныаяқ тастар» болсын, – деп күйге ат қояды. Сол күннен бастап Қазанғаптың бұл шығармасы халық арасына «Шыныаяқ тастар» деген атпен тарады.
Бұл мақаладағы деректер «Күй төресі Қазанғап» (Алматы, 2022) атты кітаптағы мәліметтерге сүйеніп, мазмұндалып жазылды. Еңбекте Қазанғаптың өмір жолы, шығармашылығы мен күйлерінің шығу тарихы кеңінен қамтылған.
