Сараптамалар қауіпті жұқпалардан теріс нәтиже бергенімен, нақты диагноз әлі күнге дейін анықталған жоқ. Аймақ тұрғындары мен мал иелері алаңдаулы. Қазір мамандар зерттеулер жүргізіп жатыр.
100-ге жуық түйе қырылды
Соңғы екі ай ішінде Құрманғазы ауданының төрт бірдей ауылдық округінде – Дыңғызыл, Еңбекші, Мақаш және Нұржауда – түйелердің белгісіз дертке шалдығуы тіркеліп отыр. 2025 жылғы маусым-шілде аралығында барлығы 204 бас түйе ауру белгілерімен тіркелген. Өкінішке қарай, олардың 84-і қырылып қалған, 73-і жазылып шыққан, ал 47 түйені емдеп жатыр.
Бұл оқиға – мал шаруашылығы дәстүрлі негізгі табыс көзі болып саналатын өңір үшін ауыр соққы болып отыр. Әсіресе, түйе өсірумен айналысатын жеке шаруа қожалықтарына келтірілген шығын орасан зор. Бір түйенің нарықтағы орташа бағасы 1,5-2 миллион теңге аралығында болса, жалпы шығын көлемі ондаған миллион теңгеге жетіп отыр.
Жауап жоқ…
Ауруға шалдыққан түйелерде байқалған белгілер әртүрлі. Малын жоғалтып отырған шаруалардың айтуынша, түйелерде кенеттен әлсіреу, аяқ-қол дірілі, дене температурасының көтерілуі, сіңір тартып қалу сынды белгілер тіркеліп отыр. Небәрі екі-үш күннің ішінде түйелер осылайша өліп кетіп жатыр.
Жергілікті тұрғындардың айтуынша, ауру тез таралып, кейбір шаруа қожалықтарында бірден 5-6 түйе қырылып қалған. «Биылғы жаз біз үшін өте ауыр болып тұр. Бес түйем мен екі бота бір апта ішінде қырылып қалды. Бұрын-соңды мұндай жағдайды көрмегенбіз», – дейді Дыңғызыл ауылының тұрғыны Фазиля Қабдолова.
Ауру малдан алынған биоматериалдар республикалық зертханаларға жіберіліп, бірқатар қауіпті жұқпалы дертке тексерілді. Атап айтқанда, сараптамалар күйдіргі, бруцеллез, пастереллез, сальмонеллез, блютанг, хламидиоз, лептоспироз, листериоз секілді індеттерге қатысты жүргізілді. Ұлттық референттік ветеринарлық орталығының 2025 жылғы 30 маусымдағы сараптама нәтижелері барлық көрсеткіш бойынша теріс нәтиже берген. Демек, бұл індет жұқпалы сипатта емес немесе әдеттегі аурулардан тыс басқа себепке байланысты болуы мүмкін.
Мамандар не дейді?
«Жұқпалы емес ішкі аурулардан 204 түйе ауырып, симтоматикалық ем жүргізілді. Нәтижесінде, 84 бас түйе өлді. Кәсіпорын жеке және заңды тұлғаларға профилактикалық мақсатта эдно-эктопаразиттерге қарсы дезинфекциялық жұмыстар жүргізу қызметін көрсету міндетіне жатпайтынын қаперге берді. Бірақ ветеринариялық пункттің мал дәрігерлері келіп түскен шақыртуларға уақытылы барып, тиісті деңгейде көмек көрсетуде. Атырау облысы Ауыл шаруашылығы және жер қатынастары басқармасы, ветеринария (паразитолог, эпизотолог) ғалымдарын шақыртуға хат жолдады, – дейді Құрманғазы аудандық ветеринариялық станса коммуналдық мекемесінің басшысы Жеткеншек Қалиұлы.
Қазір жергілікті ветеринарлар мен облыстық мал дәрігерлік қызметтер дерттің себебін анықтауға тырысуда. Олардың алдын ала пікірінше, аурудың негізгі үш ықтимал себебі болуы мүмкін.
Біріншіден, жәндіктердің шағу ықтималдығы. Әсіресе, жаз мезгілінде белсенді болатын сона сияқты қауіпті жәндіктерден у тараған болуы мүмкін. Екіншіден, паразиттік инфекциялар. Яғни, ішкі және сыртқы паразиттердің шабуылынан туындаған токсикалық реакциялар әсері. Үшіншіден, қоршаған орта факторларымен улану. Бұл жерде мәселе су, жайылым, өсімдік құрамындағы улы заттар ықтимал себеп ретінде қарастырылуда.
Арнайы орталықтардан ғалымдар келе жатыр
Қазіргі жағдайдың маңыздылығын ескере отырып, облыстық әкімдік пен Ауыл шаруашылығы министрлігі ғылыми институттардан арнайы сарапшыларды тарту туралы шешім қабылдады. Нақтырақ айтқанда, Биологиялық қауіпсіздік проблемаларының ғылыми-зерттеу институты (Жамбыл облысы), Қазақ ғылыми-зерттеу ветеринария институты (Алматы қаласы), Ұлттық ветеринарлық референттік орталық (Астана қаласы) мамандары зерттеуге қатыспақ.
Осы аптада бұл мекемелердің сарапшылары Құрманғазы ауданына арнайы келіп, дала зерттеулерін, қайтара сынамалар алуды, экологиялық мониторингті бастауы тиіс. Ғалымдар жан-жақты тексерістерден кейін нақты диагноз қоя алады деп күтілуде.
Құрманғазы ауданы – Қазақстандағы түйе өсірумен айналысатын ең белсенді өңірлердің бірі. Ауыл тұрғындары көбіне ет, сүт, шұбат өндірісіне бағытталған түйе шаруашылығына тәуелді. Осы орайда дерттің таралуы тек ветеринарлық емес, әлеуметтік мәселе ретінде де қарастырылуы тиіс. Бүгінде мал иелерінің бір бөлігі мемлекеттен өтемақы төлеуді, төтенше жағдай режимін енгізуді және мал дәрігерлік қорғаныс шараларын күшейтуді талап етуде.
«Аурудан бөлек, адамдардың күнкөрісі қиындап кетті. Мал – жалғыз табыс көзі. Мемлекет бізді қолдайды деген үміттеміз», – дейді Нұржау ауылының шаруа иесі Өтеген Убишев.
Құрманғазы ауданындағы түйелердің жаппай ауруы – еліміздің ветеринариялық жүйесі мен ауыл шаруашылығы саласы үшін үлкен сынақ. Бұл жағдай ел көлемінде ескеріліп, тиісті органдар тарапынан нақты шаралар қабылдануы тиіс. Себебі бұл – тек бір ауданның мәселесі емес, мал шаруашылығының болашағына төнген қауіп.
Ғылыми зерттеулердің нәтижесі дерттің нақты себебін ашып көрсетіп, оған қарсы күрестің тиімді жолдарын ұсынады деп үміттенеміз. Ал әзірге аурумен күрес жалғасып жатыр, тұрғындар күдік пен үміттің арасында күн кешуде.
Еске сала кетсек, осыған ұқсас жағдай Атырау облысында 2019 жылы да тіркелген болатын. Жылыой ауданына қарасты Ақкиізтоғай ауылында алғаш рет 20-ға жуық түйе белгісіз індеттен қырылып қалған болатын. Жергілікті ветеринариялық қызметтің сол кездегі мәліметінше, малға берілген су мен шөптен алынған сынамалар зертханалық тексеруден өткізілгенімен, ешқандай ауытқулар табылмаған. Дегенмен қырылған түйелердің бірін сою барысында көмекей маңынан көп мөлшерде құрт табылған еді. Мамандар сол кезде түйелердің өліміне паразит жәндіктердің шөпке салған жұмыртқаларынан пайда болуы мүмкін деп топшылаған еді.
Баян ЖАНҰЗАҚ,
Атырау облысы
