Кененбай Қожабеков – қазақ театр және кино өнерінде тұрақты із қалдырған актер. Оның сахнада да, экранда да жасаған бейнелері кәсіби даярлыққа, мінезді дәл беру шеберлігіне және нақты психологиялық бақылауға негізделген. Театрдағы алғашқы кезеңі қалыптасып келе жатқан ұлттық актерлік мектеп талаптарымен ұштасып, кейін киноға өткенде осы дайындық экрандық жұмыстарында анық көрінді.
Өміріндегі ауыр жарақат оның шығармашылық жолын күрделендіргенімен, ол өнерден қол үзген жоқ. Жағдайға бейімделіп, киноға қайта келуі оның табандылығын көрсетеді. К. Қожабеков сомдаған рөлдердегі қарапайымдылық, қысқа әрі анық актерлік шешімдер оның стилінің негізгі белгісіне айналды. Бұгінгі мақаламызда актердің қалыптасу кезеңі, театр мен кинодағы жұмыстары, өміріндегі шешуші оқиғалар және оның шығармашылық мұрасының мәні қарастырып көрмекпіз.
Кененбай Қожабеков 1928 жылы Алматы облысы Жамбыл ауданының Ақсеңгір ауылында дүниеге келген. Ауылда өскен баланың өмірі еңбекпен, әртүрлі мінезді адамдармен араласумен өтті. Бұл кейін рөлдеріндегі тұрмыстық образ және адамдардың табиғи мінезін беруіне ықпал еткенін байқауға болады дейді кинотанушылар. Мектептен кейін ол Алматыдағы театр-көркемсурет училищесіне түсіп, актерлік мамандықты кәсіби түрде оқып, сахнада қозғалу, сөйлеу, рөлді талдау сияқты негізгі пәндерді меңгерді. Оқу барысында актерлікке қажетті тәртіп, материалды тез игеру дағдылары қалыптасқан екен.
1950 жылы училищені бітірген соң Республикалық балалар мен жасөспірімдер театрына жұмысқа қабылданды. Театр репертуары түрлі жасқа арналған қойылымдардан тұрды, сондықтан жас актерге әртүрлі мінезді кейіпкерлерді ойнауға тура келді. Бұл тәжірибе оның рөлге тез бейімделуіне, керек образды қарапайым әрі түсінікті жеткізуіне үйретті дейді зерттеушілер.
Осы жылдары К. Қожабеков актер ретінде қалыптасты. Театрдағы тұрақты жұмыс оның кәсіби негізін бекітіп, кейін киноға келгенде қысқа, нақты ойнау стилін қалыптастыруына мүмкіндік берген деп жазады білетіндер.
Кененбай Молданұлының кәсіби жолы театрдан басталғанымен, ол ерте кезеңнен-ақ киноға да назар аударды. 1949–1950 жылдары алғашқы рет фильмге түсіп, «Алитет уходит в горы» картинасында Айе рөлін сомдадады. Бұл рөл оның киноға бейім екенін көрсеткен алғашқы жұмыс болды. 1950–1960 жылдары ол балалар мен жасөспірімдер театрында тұрақты жұмыс істей жүріп, киноға эпизодтық рөлдерге шақырылып тұрды. Театрдағы тәжірибе оған камера алдындағы жұмысқа қажетті жинақылықты берді: сахнадағыдай қатты әрекетке емес, бейненің ішкі мазмұнына көңіл бөлуге үйретті.
1958 жылы Кенекең «Қазақфильм» студиясының актерлік құрамына қабылданды. Бұл кезеңнен бастап оның киноға қатысуы тұрақты еді. Ол түрлі жанрдағы фильмдерге түсе бастады: тарихи, драма, балалар фильмі, заманауи тақырыптағы картиналар. Рөлдері де әртүрлі болды, жас жігіттен бастап жасы үлкен кейіпкерлерге дейін ойнады. Оның актерлік ерекшелігі “бейненің мінезін бірнеше нақты штрихпен жеткізу” дейді кино зерттеушілері. Сол себепті режиссерлер оны күрделі емес, бірақ есте қалатын рөлдерге жиі шақырған екен. Аздаған жылдан кейін К. Қожабеков киноға толық ауысты деуге болады. Кино саласында ол рөлді қысқа әрекеттермен, анық мінезбен беру арқылы өз орнын тапты.
1960 жылы К. Қожабековтің өмірінде ауыр жағдай болды. Театрдан шыққан сәтте белгісіз біреулердің соққыға омыртқасынан ауыр жарақат алды. Жарақат салдарынан ол арбаға таңылды және сахнаға қайта оралу мүмкіндігі болмай қалды. Театрда белсенді жұмыс істеп жүрген жас актер үшін бұл жағдай кәсіби өмірін күрт өзгерткен бетбұрыс болды. Денсаулығына байланысты театрдағы қызметін тоқтатуға мәжбүр болғанымен, ол өнерден толықтай қол үзген жоқ. Уақыт өте келе жағдайына бейімделіп, киноға қайта оралды. Камера алдындағы жұмыс оған қозғалысты аз талап ететін рөлдерді орындауға мүмкіндік берді. Осы кезеңнен бастап ол фильмдерге жиі шақырылып, эпизодтық немесе мінездік рөлдерге түсуді жалғастырды.
Бұл оқиға оның шығармашылық жолын күрделендірсе де тоқтатпады. К. Қожабеков жағдайына қарамастан жұмысын жалғастырып, киноға бейім рөлдерді орындаумен өз орнын тапты. Оның кейінгі фильмдердегі бейнелері қысқа, нақты әрекетке құрылған болды, бұл оның стиліне де, мүмкіндіктеріне де сәйкес келді.
Енді Кененбай Қожабековтың жалпы фильмографиясы жайлы бірер сөз. Ол 1949 жылдан бастап киноға түсіп, түрлі жанрдағы картиналарға қатысты. Рөлдердің көбі көлемі жағынан үлкен болмағанымен, ол ұзақ жылдар бойы экраннан көрініп отырған тұрақты актерлердің бірі болды. Кинода ол отыздан астам рөл сомдаған екен.
Көрермендер, әсіресе, оның үш бейнесін ерекше атап өтеді: «Менің атым Қожа» фильміндегі Әмірқұлды, «Қыз Жібектегі» хан Сырлыбайды және «Жамбыл» фильміндегі Нәдірді. Осы рөлдер арқылы Қожабеков көпшілікке жақсы танылады және оның аты қазақ киносының белгілі кейіпкерлерімен қатар аталады.
Кененбай Қожабеков 1988 жылы дүниеден өтті. Өміріндегі ауыр оқиға оның шығармашылықтан толық алыстап қалуына себеп бола алмады. Керісінше, киноға қайта оралуына түрткі болған тұстары да байқалады. Қозғалысы шектеулі болса да, ол жұмысын жалғастырып, өзіне қолайлы рөлдерді сомдауды тоқтатқан жоқ. Қалай десек те, оның өнер жолы қажымас қайраттың үлгісі болып қалды.
