Қазақ даласында «ақ алтын» аталған бұл дақыл ғасырлар бойы халықтың тұрмыс-тіршілігімен тығыз байланысып, экономиканың өзегіне айналған. Бүгінде Түркістан облысы Қазақстандағы жалғыз мақта өсіретін өңір ретінде елдің жеңіл өнеркәсібі мен экспорттық әлеуетін арттыруда шешуші рөл атқарып отыр. Отырар, Мақтаарал, Жетісай ауданының кең даласында жыл сайын 100 мыңдаған гектар жерге мақта егілуде. Бұл – мыңдаған отбасының табыс көзі, ауылдың әлеуметтік өмірінің тірегі.
Түркістан облысының Отырар ауданында Жер-ананың жомарт сыйы мен адам еңбегінің бірлігін паш ететін, маңдай тер мен табанды еңбектің қадірін ұлықтайтын ерекше мереке өтті. Дүниежүзілік мақта күніне орай ұйымдастырылған AQ-DALA мақташылар фестивалі Қарақоңыр ауылдық округіндегі «Түркістан мақта агроөренкісәп кешені» ЖШС базасында өтті.
Жалпы, оңтүстік өңірде ақ алтын негізінен Мақтаарал және Жетісай ауданында өсіріледі. Алайда былтырдан бері Отырар ауданына ерекше агротехнология негізінде мақта өсіру ісі жолға қойылды. Шетелдік инвесторлар мен отырарлық диқандардың бірлескен еңбегінің арқасында 32 мың гектар жерге заманауи технологиялар арқылы мақта егілді. Бұл әдіс дәстүрлі тәсілден түбегейлі ерекшеленеді. Мәселен, су үнемдеу жүйесі арқылы бұрынғыдай суды ысырап етпей, 50%-ға дейін үнемдеуге мүмкіндік берілді. Ал тамшылатып суару мен тыңайтқышты дәл мөлшермен беру әдісі өсімдіктің тамырын нығайтып, өнім сапасын арттырды. Осы тәсіл арқылы диқандар 1 гектар жерден бұрынғы 25 центнердің орнына 60 центнерге дейін өнім алуда. Әр гектардан 2 миллион теңгеге жуық табыс көреді.
AQ-DALA мақташылар фестивалінің де Отырар ауданындағы өтуінің себебі осында. Мақта шаруашылығының өңірдегі даму тарихын, жетістіктері мен жаңалықтарын дәріптеп, жаңа технологияның қолданысын кеңейтуді мақсат етеді. Фестиваль аясында егіс алқабына экскурсия жасалып, ауыл шаруашылығы және мақта шаруашылығына арналған техника көрмесі ұйымдастырылды, жаңа агротехнологиялар таныстырылымы өтті. Шаруалар тәжірибе алмасты. Жұмысшы мамандықтар жылы аясында еңбегімен елге танылған, адал маңдай терімен абырой жинаған шаруалар құрметке бөленіп, үздік мақта шаруашылықтарының жұмысы көпке үлгі ретінде аталды.
Мерекелік іс-шараға Түркістан облысының әкімі Нұралхан Көшеров, облыс әкімінің орынбасары Нұрбол Тұрашбеков, өңірдегі мәслихат депутаттары және салалық басқарма басшылары мен мақта шаруашылығына бейімделген аудан басшылары, селекционер ғалымдар, агрономдар, мақта агроөнеркәсіп кешенін дамытуға үлес қосып жатқан инвесторлар, кәсіпкерлер, мақта өңдеу зауыттарының жетекшілері, озат мақта шаруашылықтардың өкілдері, ауыл еңбеккерлері қатысты.
Фестивальда сөз алған облыс басшысы Нұралхан Оралбайұлы мақта өңіріміздің басты дақылы екенін айтты. Тоқыма өнеркәсібінің негізгі шикізаты ғана емес, мыңдаған отбасының тұрмысын түзеп, ауылдың әлеуетін көтеріп отырған берекелі өнім екенін жеткізді.
«Біз мақтаны тек шикізат күйінде емес, дайын өнімге айналдырып, өзіміздің тоқыма өнеркәсібімізді дамыту бағытында жұмыс істеудеміз. Осы бағытта өңірімізде 5 мақта-тоқыма кластерін құру жұмыстары жүргізілуде. Жобалардың өңдеу қуаттылығы жылына 193 мың тоннаны құрайды. Нәтижесінде, 7 мыңнан астам жұмыс орны ашылады. Бүгін мақта тоқыма кластері бойынша алғашқы жобаның нақты жүзеге асырылуының куәсі болып отырмыз. Инвестициялық жобаның негізінде Отырар ауданы мен Арыс қаласында 32 мың гектарға жаңа технологиямен мақта дақылы егілді. Жобаның негізгі мақсаты – су үнемдеу технологиясын енгізу нәтижесінде тұтынылатын су көлемін 50 пайызға үнемдеу арқылы өнімділікті 2-3 есеге арттыру. Қазіргі жаһандық су тапшылығы жағдайында бұл өте маңызды әрі дұрыс шешім», – деді өңір басшысы.
Ауыл шаруашылығын жаңа деңгейге көтеру міндеті Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың биылғы Жолдауының маңызды бағыты болып саналады. Агроөнеркәсіптің әлеуетін арттыруға бағытталған озық агроэкономикаға көшудің жоспары қабылданатын болады. Үздік агрокәсіпорындар ауыл шаруашылығы өнімін шығарудан бастап, оны терең өңдеуге дейін тұтас өндірісті толығымен жолға қойғаны айтылып, осындай агрохолдингтердің тәжірибесін тарату үшін барынша жағдай жасау міндеттелді.
«Түркістан – мақта агроөнеркәсіптік кешені» – осы мазмұндағы негізгі агрокәсіпорын саналады. Мұнда мақтаны терең өңдеп, дайын өнімді экспортқа шығаратын көпсалалы холднигтің негізі қаланған. Шетелдік инвесторлардың қатысуымен жүзеге асып жатқан бұл жоба мақта шаруашылығын мүлде жаңа деңгейге шығарды. Толық циклді өндіріс орны мақтаның элиталық сұрыптарын баптап-өсіріп, мақта талшығын терең өңдейтін, жіп иіретін, мата шығаратын, бояп, өңдейтін цехтарды біріктіріп, мақта-тоқыма кластерінің біртұтас жүйесін құрайтын болады.
Кешен «Түркістан» ӘКК» АҚ-мен бірлесе 32 мың гектарға жаңа технологиямен мақта өсіру жобасын іске асырып отыр. Мұнда заманауи су үнемдеу технологияларын қолдана отырып, жоғары стандартты шикізат базасын қалыптастыру қолға алынды. Кешенде соңғы үлгідегі мақта өңдеу зауыттары, тамшылатып суару тоспаларын шығаратын өндіріс орны және басқа да инфрақұрылымдық нысандар салынуда. Кәсіпорында сондай-ақ әкімшілік ғимарат, шаруашылық базасы, сорғы стансалары жұмыс жүргізетін болады. Жоба аясында қуаттылығы жылына 160 мың тонналық заманауи мақта өңдеу зауытын іске қосу, сондай-ақ 6 мың тонна мақта тұқымын шығаратын өндірістік желісін құру көзделген. Оның ішінде, биыл 2 зауыт іске қосылса, келесі жылы тағы 2 зауытты ашу жоспарланып отыр. Фестивальға қатысушылар мақта алқабына түсіп, ақ алтынды теру науқанына қатысты.
Биыл Түркістан облысының шаруалары 144,5 мың гектарға мақта дақылын екті. Диқандарымыз жалпы 470 мың тонна шитті мақта жинайды деген жоспар бар. Өнімділікті арттыруда жаңа шетелдік озық технологияларды енгізуге басымдық беріліп отыр. Былтыр мақтаның дәстүрлі егіс көлемі 105,2 мың гектар болып, озық технология әдісі қолданылған егістің көлемі небәрі 1,2 мың гектарға жеткен болатын. Биыл озық технологиялы егіс әдісі 50 мың гектарға дейін ұлғайды. Қазір Түркістан облысы бойынша 25 мақта зауыты, 175 мақта қабылдау бекеті шаруаларға қызмет көрсетеді.
Бұл мереке еңбек адамына деген құрметті білдіріп, ауыл тіршілігінің қадірін айшықтайтын, ел қазынасын толтырған барлық шаруаға алғыс жауған күн болды. Заманауи технология мен еңбектің тоғысуы Түркістанды Қазақстанның ғана емес, Орталық Азияның мақта орталығына айналдыруда.
Назгүл НАЗАРБЕК,
Түркістан облысы
