Асанәлі Әшімов, КСРО және ҚР Халық әртісі, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты: Өнер – мен үшін тағдыр

– Асанәлі ата, бүгінде сексеннің сеңгірінен астыңыз. Ғасырға жуық­таған ғұмырыңызға, өткерген белес­теріңізге нендей баға берер едіңіз?

– Біз соғыс жылдарының бала­ларымыз. Алысқа көз тастап қара­сам, балалық шағым сондай ұзақ өткендей көрінеді. Сондықтан мен бір ғасыр жасаған сияқтымын. Өмір­ге ешқандай өкпем жоқ. Кей­де жақсылығын, тіпті кейде жа­ман­дығын да көресің. Өмірдің өзі түрлі кезеңнен тұрады. Барлығы әркез жақсы бола бермейді. Осы уақытқа дейін өмірдің қызығын да, шыжығын да көрдік. Сахнаның өз жақсылығы, сомдаған рөлдер­ім­нің өз рақаты болды. Осының бар­лығы түптеп келгенде өмірімді ұзартады. Мен ылғи актердің екі өмірі бар екенін айтамын: бірі сах­на, экран болса, екіншісі қарапай­ым, яғни сыртқы әлемдегі күнде­лік­ті тіршілігі. Екеуі де өмірде бір-­біріне көмектеседі. Сахнаға ак­тер ретінде түрлі рөлді алып шығасың, ал әрбір рөліңнің тари­хы саған біраз дүниені ұғындырады. Осының бәрі адамның ми талшық­тарын дамытады. Өмірде көп нәр­се білімге байланысты. Егер білі­мің көп болса, сахнадағы ғұмырың ұзақ әрі халыққа берерің мол бол­а­ды. Менің сахнада бір күнде ойнап шыққан қойылымым бір жылға жететіндей нәр береді. Қа­зақта «Отызда орда бұзбаған, қыр­ық­та қамал ала алмайды» деген сөз бар. Расында, әр жастың өзіне бер­іл­ген міндеті бар. Отыз бен қы­рықтың арасы –  актер бар мүмкін­дігін көрсететін, шеберлігі мен тә­жірибесі ұштасатын шақ. Мен отыз­дан асқан шағымда «Қыз Жі­бек», «Атаманның ақыры» сияқты фильмдерде үлкен рөлдерді сом­дап, қырық жасыма дейін сахна мен экранға біршама рөлді алып шығыппын. Осынау он жылға созылған уақыттың ішінде көрер­мен тарапынан үлкен баға алдым. 

– Өзіңізді қалың жұртшылық қазақ өнерінің классикасына айнал­ған әйгілі «Қыз Жібектегі» Бекежан рөлі арқылы жақсы біледі. Кино өн­ер­ін­дегі ұлы бейне сіздің актерлік тағдырыңызға қалай әсер етті?

– Алғаш рет экранға үлкен кей­іпк­ердің рөлін алып шығу, әрине актерге жақсы әсер етеді. Мұндай сәтте көрерменнің ыстық қоше­ме­ті­не, бағасына ие боласың. Халық арасында танымалдылығың арта түседі, рөлің арқылы өсесің. Деген­мен онымен тоқтап қалмай, әрі қарай жоғарыға талпыну қажет. 

Қазақта «Жақсы ит өлігін көр­сетпейді» дейді. Сахнаға шығып, алайда ештеңе тындырмай жүрсең, ол да актер үшін ыңғайсыз болуы мүмкін. Сондықтан көрермен ак­тер­ден үлкен рөлдерді көргеннен кейін олардың ой-пікірі сол қал­пын­да қалуы қажет деп ойлаймын.

Шәкен – өте сирек кездесетін тип

– Сіз кітабыңызда өзіңіз пір тұт­қан үш адамның есімін ерекше атап өтесіз. Шәкен Айманов, Сә­бира Майқанова және бабаңыз Ыс­қақ пірәдар. Осы тұста табиғи дар­ы­ны бөлек Шәкен Айманов тура­лы бірер ауыз сөз қозғасақ. Ол кісі­ден өнер­ден гөрі өмірде көп нәр­се үйрен­геніңізді айтып қалдыңыз. «Мен Шә­кендей адамды кездестір­ген жоқ­­пын, кездестірмеспін» дей­сіз. Режиссердің өмірлік принцип­тері сіздің шығармашылық ұстан­ым­ыңызға қалай ықпал етті?

– Ұстазым әрі серіктесім Шә­кеннің өмірдегі адамшылдық қа­сиеті, дұрыс өмір сүру салтына өзін­-өзі бағыттағаны, жанындағы адамдарға деген көңіл күйі, өмірге деген көзқарасы аса жоғары. Егер ол физика, химия немесе басқа да ғылым саласына бет бұрса, Шә­кен­нен академик шығар еді. Се­бебі қай салаға салсаң да, оның істі соңына дейін алып шығатын таби­ғи таланты бар. Ал бойында табиғи таланты бар адам қай салада бол­масын жарып шығады. Алайда біздің бақытымызға орай Шәкен Айманов өнерге келді, өнерді көр­кейтті. Мен тіпті Шәкенді Қаныш Сәтбаевтан кем емес деп айтар едім. Өйткені адамгершілік, таби­ғи­ дарын тұрғысынан олардың дең­гейі бір. Шәкеннің өмірдегі жүріс-тұрысы, іс-әрекеті маған сабақ болып қалды. Оның аузынан шыққан сөзі, музыкада ойнай білуі, өлең айтуы, жан-жақты да­ры­ны өте сирек кездесетін тип. Осы уақытқа дейін мен мұндай жанды әлі кездестірген емеспін. Барынша Шәкенге ұқсауға тырыс­тым. Кейде мәселенің түйінін тар­қата алмаған кезде «Бұл жағ­дай­ды Шәкен қалай шешер еді?» деп өзіме сұрақ қоямын. Кейде сұра­ғыма жауабымды аламын. Оның актерлік мәнері мен ойын зерделей отырып, өзіме қажетті дү­ние­ге қанықтым. Осының бар­лы­ғы мәселені шешуіме, өз бағ­дар­ым­ды анықтауға көмектеседі. Шәкен өзгеге жамандығы жоқ мейі­рімді адам еді. Кезінде оған қарсы келіп, ісіне басқаша көз­қарас танытқан, теріс пікірі қыз­ған­ыштан туған адамдар да болға­ны рас. Бұл – талантты тұлғалар­дың өмірінде болатын  заңды құбылыс. 

Жағымды рөлді ойнау үшін де жағымды адам болу қажет

– Қазақ сахнасы мен кино өнер­інде сіздің есіміңізбен қатар ата­латын замандастарыңыз өмір жол­ың­ызда қандай із қалдырды? 

– Менің замандастарым Әнуар Молдабеков, Есболған Жайсаң­баев, Фарида Шәріпова, Сәбира Май­қанова сияқты театр сахна­сын­дағы серіктестерім еді. Олар актерлік өнерде мені өсірді. Мен де қолымнан келгенше оларды өсірдім. Сахнадағы серіктестер үнемі бірін-бірі сүйрейді. Осының нәтижесінде ғана театр өнері да­ми­ды. Сәтті құрылған ансамбль – үлкен театр. Менің бақытыма орай, айналамдағы сахналық сер­ік­тестерім мықты болды. Режис­серіміз Әзірбайжан Мәмбетов біз­ді алға сүйреді, біз де оны биік­тетіп жүрдік. Бұл – шығармашылық ұжымның нағыз үйлесімі. Бүтін бір ұжым болып қызмет еткендіктен, барлығы өз саласында өседі. 

Сахнада актер бірде жағымды, кейде жағымсыз рөлді сомдайды. Оның барлығы – актердің күн­де­лікті жұмысы. Егер көрермен жа­ғым­сыз кейіпкерді жек көріп кет­се, демек актердің өз рөлін сәт­ті алып шыққаны. Жағымды рөл­ді ойнау үшін де жағымды адам болу қажет. Ақылсыз адамды сом­дау үшін де ақыл керек. 

– Замандастар демекші, өзіңіз «Әйелдердің Қаллекиі» деп атап кет­кен әкемтеатрдың анасы Сәбира Майқанова туралы әңгіме өрбітсек. Өнерді тұтас өміріне айналдырған, ел жадынан өшпейтін мәңгілік өнер ту­дыра білген театр тарланы бүгін­гінің жастарына несімен үлгі?

– Сәбира Майқанова, Шолпан Жандарбекова, Бикен Римова – ха­л­ық арасынан шыққан дарын­дар. Сонау 1930-1950 жылдары теа­трда патриархат кезеңі болған. Араға жылдар салып Сәбира Май­қанова бастаған Хадиша Бөкеева, Шолпан Жандарбекова, Бикен Римова, Зәмзәгүл Шәріпова­лар­дың келуі­мен матриархат кезеңі басталды. Соның ішінде алғашқы лидер әрі табиғи дарыны бөлек актриса  Сәбира Майқанова еді. Ол театры­мыз­дың бақыты, өнер ордасының өсіп-өнуіне үлес қос­қан жан. Өкінішке қарай, бізде адамдар бір-бірін көзі тірісінде сый­ламайды. Осының нәтижесін­де көптеген құнды дүниені жоғал­тып алдық,  бүгінге дейін сақтап қала алмадық. Олар жайлы жазыл­ып та үлгермеді. Жарқын тұлғалар туралы ауызша деректер айтыл­ғаны­мен, уақыт өте келе ұмытыла бастайды. Олар – тарих. Өмірде де, сахнада да өтірік айтуды біл­мейді. Тіпті, әрқайсысы­на жүзден бір, мыңнан бір шық­қан­дар деп баға беруге болады. Өзге­лерге өтірік айтпай, өмірде шын­шыл әрі адал болған адамды халық жақсы көр­еді. Олардың өнерге адалдығы, өсек-өтіріктен аулақ­тығы, шын­шыл­дығы – шындық мектебі. Қа­зір сол шындық мектебі жоғал­ып бара жатқан сыңайлы. Қазіргі актерлердің кейбірі сахнада дайын сценарийде жазылған сөзін айтып бергенімен, оның астарында қан­дай мән жатқанын тереңінен ұғына бермейді. 

Кезінде актерлер әрбір айтар сөзінің астарына үңіліп, бойына сіңіру арқылы рөлін сахнаға шы­ғарды. Сонда ғана барлық шындық көрерменге көрінеді. Қазір заман өзгерді. Өкінішке қарай, жоғары­дан бастап төменге дейін өтірік көп. Халықтың әл-ауқатын ойла­ма­ғандар көбейді. Олар жай ғана қалтасын толтырған паразиттер. Ал паразиттен жақсы адам шық­пайды. Халықтың тұрмысы наш­ар­лады, рухани аштыққа ұрынды. Мәдениет, әдебиет, ғылым болма­ған жерде өмір – өмір емес. Мен сізге мына нәрсені айтайын, та­биғат пен адам бір-бірімен тығыз байланысты. Қазіргі табиғи құ­бы­л­ыстардың өзгеруі, сан түрлі ауру-сырқаудың келуі – адамның ние­тін­е байланысты туады. 

– Сәбира апамыз Бішкектегі сапарында көрерменмен қауышар сәтті күтіп жүрген уақытта күтпе­ген жерден рөлінен алынып тас­тал­ғ­ан екен. Тосын жағдайдан кей­ін актриса жүгін жинап, Алма­ты­ға қайтып кетеді. Осы оқиғадан соң жаны жараланған актриса көпке дейін бұл күйден айыға ал­майды. Тіпті, аурудан оңала алмай қайтыс болды деген ақпарат бар. Бұл қаншалықты рас? Сол оқиға есіңізде ме?

– Иә, бұл – Шыңғыс Айт­ма­тов­т­ың  «Ана – Жер-ана» қойыл­ы­мы­мен Бішкек қаласына гас­трольдік сапармен барған уақытта болған оқиға. Сәбира Майқанова, шын мәнінде, Толғанайдың өзі. Ол сахнада кейіпкерінің кейпіне ене біледі. Сол жылдары сахнаға шы­ғар алдында Шыңғыстың айтуы бойынша ма, әлде біреулер араға түсті ме, Сәбираның ренжіп, Ал­маты­ға қайтып келген кезі болған. Осы жағдайдан кейін көпке дейін тұра алмай, ауырып қалғаны да рас. Бірақ бұл оқиға оның өліміне себеп болды деген ақпарат шын­дық­қа сәйкес келмейді. 

– «Өнерде өз жолыңды бірден төр­ден бастайтын жағдайлар да бола­ды. Одан кейін секіре алмай қа­ла­сың» дейсіз. Өнердегі жолын биіктен бастағандар үшін бұл актер­ді күйзе­ліс­ке, құлдырауға ұшырат­пай ма?

– Қыз Жібек пен Төлеген – бас­ты рөлдерді сомдаған актерлер­дің фильмдегі алғашқы рөлі.  Екеуі де халықтың аузында, сомдаған рөлі көрерменнің жүрегіне жетті. Олар өнер­дегі мансабын жоғары­дан бас­та­ды. Осы тұста актер әрі қарай қан­дай рөлмен биіктейді деген сұрақ пайда болады. Әсіресе, бұл кинода жиі болатын жағдай. Актер ең ал­ғаш­қы жолын үлкен рөл­ді сомдаудан бастайды, елдің көңілінен шығады, бірақ әрі қарай қандай рөлдерді ойнайды? Сон­дықтан актерге одан да биігірек рөл қажет болады. Деген­мен бұл актерді құлдырауға әкелмей­ді. Құман Тастанбеков пен Меруерт Өтек­ешева қазақтың Төлегені мен Қыз Жібегі болып тарихта қалды. 

Біз актерлік өнердегі мансап жолымызды көпшілік сахнадан бас­тадық. Алғаш кино әлемінде кіші­гірім эпизодтарға қатыстық. Әрине, бұл жақсы. Себебі сен өзіңмен жұ­мыс істеп, мансапта әрі қарай өсе түсесің.

– Шығармашылық адамының өміріндегі атақ пен танымал­дылық­тың рөлі қандай? Ол шынайы өнер мен үздіксіз ізденіске кедергі келтіруі мүмкін бе?

– Жоқ. Атақ-абырой, мемлекет тарапынан келіп жатқан орден – осы күнге дейінгі еңбегіңнің қоры­тындысы, ізденісіңе берілген баға. Бірақ актер бұл бағаға жауап бере білуі қажет. Өзіңе берілген бағадан әрі қарай биіктеуге талпынуың  тиіс. Өнердің ешқашан шыңы бол­маған. Осы уақытқа дейін болдым, толдым, өнердің нағыз шыңына жеттім деген адамды естімедім. Қазір театрдағы балаларды сахнаға тәрбиелеу үшін көркемдік жетекші қызметіне көш­тім. Онымен қоса, өнер акаде­мия­сында сабақ бере­мін. «Жаңа ғасыр» атты жастар театрын аштым.

Өнердегі шекара – адамның жасы

– Ата, «өнер адамы үшін бел­гіленген шекара болмайды» дейді. Сіздің өміріңізде кей кездері сол шекараны бұзған сәттер болды  ма?

– Шекара – адамның жасы ғой. Менің сексен екі жасқа кел­ген­де неміс драматургі Герхард Гауптманның «Ымырттағы махаб­бат» пьеасына қойылған спек­такль­­де рөл сомдадым. Расында, сомдаған кейіпкерім менің өміріме жақын еді. Бұл рөл – халық тұрып қол соғатындай соңғы рөлдерімнің бірі болды. Осы рөлден кейін мен сахнадағы актерлік жолымды жақ­сы әсермен аяқтайын дедім.   

Бір ит оқуға түсіп келдім дедім…

– Сіз үшін өнер – тағдыр ма, әлде таңдау ма?

­– Өнер – мен үшін тағдыр. Мен мектепте суретші болуды арманда­дым. Бірақ онымен қайда баратын­ым­ды білмедім. Бала кез­ім­де актер боламын деп өмірі ар­мандаған емеспін. Тағдыр мені аяқ астынан актерлік жолға қарай ба­ғыт­тады. Кезінде Мәскеуде оқуын тәмамдап келген режиссер Асқар Тоқпанов актерлік бөлім ашып, студенттер қабылдамақшы болды.  Сол уақытта менің қасым­да сыныптас досым Райымбек (актер Райымбек Сейіт­метов – ред) деген жігіт болған. Екеуіз қай оқуға тапсыратынымызды шешпе­сек те, бір мәнісі болар деп Алма­ты­ға қарай жол тарттық. Сол уа­қытта «Казахстанская правда» газетіне консерватория жанынан театр және кино актерлерін даяр­лайтын актерлік бөлім ашылатыны туралы хабарландыру жарияланды. Райымбек хабарландыруды көрген соң қабылдауға алып-ұшып барды. Асқар Тоқпанов Райымбекті бір­ден қабылдапты, тіпті топтың старос­тасы етіп сайлап қойыпты. Соны­мен, Асқар Тоқпанов оқуға жаңа қабылданған жігітке: «Оқуға түспей жатып бастық болдың. Жу­майсың ба?» дейді. Бір күні Рай­ым­бек Асқар Тоқпановты үйге ертіп келген шақта оның көзі маған түседі. Сол сәтте ол маған «Бала, сен қайда оқып жүр­сің?» деп сұрақ қойды. Мен «Сел­хозда» деп жауап қаттым. Біраздан кейін ол «Әй, Райымбек, мына баланы дайындап, ертең емтиханға алып кел» деді. Менің талантым жоқ, домбыра тартып, ән айта ал­май­­мын. Енді әртістер солай болуы қажет деп ойлап жүрмін ғой. Асқар қолын бір-ақ сілтеді. «Азар болса қазақта бір агроном кем болар» деді. Сонда көрген көз жүріс-тұры­сы­мнан, сөзімнен бір нәрсені көрген болуы қажет. Содан кейін Райымбек маған режиссер болып, «Жас гвар­дия» деген романнан Олег Кошев­ойдың монологын түні­мен жаттат­қызды. Ертеңіне консерваторияға бардық. Емтихан уақытында монологты дұрыс айта алмадым. Әйтеуір, бар дайындығы­мыз­дан шыққан өнерді көрсеттік. Комис­сияда отырған төрт адам онша болмаған соң ұната қоймады. Бірақ олардың арасында отырған бір адам «Бала жас қой, әлі үйрене­ді» деді. Ол – Ахмет Жұбанов еді. Ахаңның сол бір сөзімен актерлік факультетке түсіп кеттім.  

Анам соғыс жылдары Кентауда жұмыс істеген уақытта қызмет­шілерге жалақы берілмей­тін. Қыз­меткерлердің бар жинаған азық-түлігі  ұн ғана еді. Күніне жар­ты келі, бір келі ұн жинай бер­ген екен. Досым Райымбек екеуміз бір қап толы ұнды базарға шығып саттық. Сол бір қап ұнның ақша­сына Алматыға оқуға келдік. Анам: «Балам, Алматыға бар, ит оқу болса да түс» деді. Кейіннен актерлік өнерге оқуға түскен уақытта бүкіл туысқан «тұқымы­мыз­да актер шыққан жоқ, бұл оқу­ға түсудің қа­жеті жоқ» деп қарсылық танытты. Анама: «Бір ит оқ­у болса да түс деп едің ғой, бір ит оқуға түсіп келдім» дедім (күл­ді). Бірақ анам қай мамандық бол­масын, ең бастысы, білім алу­ымды қолдады.   

Кейінгі жарты ғасырда ұлы кейіпкер жасалған жоқ

– Өнер мен қоғам – бір-бірін толықтырып тұратын қос ұғым. Бүгінгі қоғамның беталысы өнердің дамуына қалай әсер етіп жатыр? Жаңа өзгерістерге өнер адамы ретін­де көзқарасыңыз қандай?

– Ашығын айтқанда, қазір жо­ғары тараптан өнерге деген көз­қарастың төмен екені байқалады. Жылдар бойы жүздеген маман еңбек еткен киностудияда бүгінде санаулы ғана кадр қалған. Бұрын мем­­ле­кеттен бөлінетін 100 пайыз­дық қаржыландырудың орнына қазір 30 пайыз шамасында қаражат беріледі. «Қыз Жібек» сияқты ха­лық­­­т­ың жүрегіне жол тапқан фильм­­дерден кейін көрерменді дүр сілкін­діретін бірде-бір сапалы туын­ды шыққан жоқ. Нағыз өнер тума­ған­нан кейін көрермен де қа­был­дамай­тыны анық. Кейінгі жар­ты ғасырда ел есінде қаларлық, ұлт­тың жүрегіне жол таба алған ұлы кейіпкер жасал­ған жоқ. Кино өнер­індегі 1970-1980 жылдар – «Қазақ­фильм­нің» алтын ғасыры еді. Се­бе­бі әрбір түсірілім алаңын­да Шәкен бастаған шығарма­шы­лық қайрат­керлері жиналды. Осы­ның арқа­сын­да «Мос­фильм­нен» кейін «Қазақ­фильм» қатарда көш бастап тұратын. 

Киноның тағдыры режиссерге байланысты. Киноны көркем ойды экран арқылы жеткізе ала­тын, ұжымды бір бағытқа ұйыс­тыра білетін режиссерлер жасайды. Шәкен Айманов, Сұлтан Қожы­қов, Мәжит Бегалин, Абдолла Қар­сақбаев. Міне, осы төртеуі кино­студияның өркендеуіне жол ашты. Мәселен, «Атаманның ақы­ры» фильмінде ірі планда түсіріл­ген кадр көп. Осындай кадрлар түсіріліп жатқан тұста Шәкен ак­тер­ге тік қарап тұрады. Шәкен тұрғанда өтірік ойнай алмайсың. 

Бағдат – Майраның көшірмесі

– Сіздің өміріңіз өнермен өріліп  қана қоймай, сонымен бірге тағдыр­дың түрлі сынағын өткерді. Қайғы мен қуаныштың тепе-теңдігін қалай сақтай алдыңыз?

– Адам болған соң жан бөлек екен. Майра көз жұмды, екі ұлым кетті, артынан анам алыс сапарға аттанды… Біршама уақыттан кейін өмірді қайта бастадым. Рас, елуден асқан шағымда жақын адамдарым­нан айырылу оңайға соқпады. Май­ра өте сирек кездесетін, жазы­л­уы қиын склеродермиямен ауыр­ды. Бұл уақытта науқастың терісі қарая бастайды. Ауру бүкіл ішкі ағзаның жұмысына кері әсер етеді екен. Еміне шипа іздеп сонау Ресейге, Германияға бардым. Бір­ақ әрекетімізден нәтиже болмады. Майра Германияға барған бойда ес-түссіз күйге түсті. Апам Майра­ны жанындай жақсы көруші еді. Тіпті, өз қызындай тәрбиеледі. Май­ра қайтыс болған кезде апам­ның «Періште болып келіп еді өмір­ге, періште болып кетті-ау» деп жылағаны әлі есімде. Бағдат – Майраның көшірмесі. Ол қар­тай­ған шағымда кездескен жақсы адам болды. Бағдат – адамшыл­дығы мол жан. Өмірде айтқан сөзінен қайтпайтын, өмірі өтірік айтпайтын адам. Бағдат келгелі өмірімнің бәрі қайта басталғандай. 

– «Майраның әні» кітабы – бір жанның тағдыры ғана емес, сіздің тұтас өмірлік тарихыңыздың да айна­сы. Сол кітапта көрініс тапқан естеліктерді қайта еске алып, Май­ра апамыздың сіздің өнер адамы ретінде қалыптасуыңызға тигізген әсерін айтып берсеңіз…

– Майрамен кездесу – өмірім­де болған бүтін бір тарих дер едім. Ол да үлкен тағдыр. Студенттік жылдары екеуміз консерваторияда бірге оқыдық. Ол қаланың қызы бол­са, ал мен ауылдың баласымын. Ауыл­дағы үлкендердің айтуы бо­йынша, қаланың қыздары үйдің тіршілігіне икемі болмайды деп ести­тінбіз. Сондықтан мен бастап­қыда Майраға аса мән бере қойма­дым. Бірге дәлізде бір-бірімізді көріп қалатынбыз. Бірде жаңа жыл­­дың балында Майраны биге шақырып, барлығы сол биден бас­талып кетті. Майрамен шаңырақ көтерген соң ол маған басынан-ақ: «Тек өз жұмысыңды біл, үйдің тіршілігіне араласпай-ақ қой» деп ашып айтты. Содан бері үй тір­шілігіне де, бала тәрбиесіне де аса араласпадым. Таңнан кешке дейін театрда жұмыс  істеп, сомдайтын рөлдеріме көбірек көңіл бөлдім.

 Майра о дүниеге аттанған уақытта «Майраның әні» атты кі­тапты жазамын деп ойлаған жоқ­пын. Бұл көңілімді жұбату үшін Майрамен әңгімелесейін деп жазыл­ған кітап. Жаза бердім, жаза бердім. Бір күні Ақселеу досым жазбаларымды оқып отырып: «Бұл кітап қой, мұны баспадан басып шы­ғару қажет» деп ұсынысын білдірді. Кейіннен Мұхтар Құл-Мұхаммед кітапты басып шығарды. 

– Өткен өміріңізге «ризамын» деп айта аласыз ба?

– Өміріме өкпе арта алмаймын. Балалық шағым сұрапыл соғыс жылдарымен тұспа-тұс келсе де,  анамның қамқорлығының арқа­сын­да жетімдіктің тауқыметін сезі­не қоймадым. Балалық кезеңде де, одан кейінгі өмірімде де ауыр трагедияларды бастан өткердім.  Дегенмен өмір деген солай ғой. Өмірдің жақсылығын да, жаман­дығын да көрдім. Шаңырағым шайқалмады. Жақсы өмір сүрдім деп ойлаймын.

– Әңгімеңізге рақмет, ата! Ғұмырлы болыңыз!

 

Сұхбаттасқан Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ