Ел руханиятының айшықты кезеңдерін зерттеуге елеулі үлес қосып жүрген ғалымның бұл еңбегі – тұлғатану бағытындағы жаңа көзқарастар мен архивтік деректерге сүйенген естеліктер жиынтығы. Жинаққа автордың кейінгі жиырма жыл ішінде жазылып, халықтың жоғары бағасына ие болған аса көрнекті мемлекет және қоғам, ғылым мен мәдениет қайраткерлері туралы таңдаулы эсселері енгізілген. Жиын барысында зиялы қауым өкілдері аталған еңбекті қазіргі әдеби-ғылыми айналымдағы маңызды құбылыс ретінде бағалады.
Жазушы, драматург Нұрғали Ораз «Менің ағаларым» кітабының басты құндылығы – шығармада баяндалған тұлғалардың адамдық болмысын шынайы жеткізе білуінде екенін айтады. Әр кезеңде жазылған дүниелер оқырманға тұлғаларды жаңа қырынан тануға мүмкіндік береді. Қаламгер бұл жинаққа енген эсселер деректерге негізделгенімен, көркемдік қуаты жоғары екенін алға тартты.
– Бұл кітап – ең алдымен, аға буынға деген құрметтің көрінісі. Өткенді бағалау, үлкендерге сыйластық таныту, ағалардың қадірін дер кезінде білу – еш нәрсемен салыстыруға келмейтін қасиет. Мұхтардың шығармаларында осындай ізеттіліктің нышаны сезіледі. Мұхаңның еңбегін оқығанда біз бұрын сырттай ғана таныс көрнекті тұлғаларға жақындай түскендей болдық. Ағаларымыздың өмірін оқыған кезде Мұхаңмен бірге жүріп, бірге араласқандай күй кештік. Эссе жанрының табиғаты да сол – әрі көркем, әрі деректі, – деді ол.
Сондай-ақ Нұрғали Ораз туынды атауының өзі ерекше мәнге ие екенін, оның рухани астарында өзіндік салмағы бар ой жатқанын негізге алды.
– Меніңше, әрбір үйдің тұңғыш баласының көкейінде «Менің де бір ағам болса…» деген құпия әрі тәтті арман жатады. Мұны мен өзімнің өмір тәжірибемнен білемін. Себебі бір отбасында өскен тоғыз баланың тұңғышымын. Сондықтан «Менің ағаларым» атты кітаптың атауы алғаш көзіме оттай басылды. Бұл кітаптың негізін құрайтын эсселер жиырма жыл бойы әр кезеңде жазылып, «Қазақ әдебиеті», «Ана тілі», «Түркістан» сияқты басылымдарда, сондай-ақ «Жұлдыз» журналында жарық көрді, – деді Нұрғали Ораз.
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан тарихы кафедрасының меңгерушісі, тарих ғылымдарының докторы, ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі Берекет Кәрібаевтың сөзінше, еңбекте баяндалған тұлғалар автордың өмірінде бағдаршы болып, оның дүниетанымында терең із қалдырғандықтан, кітап «Менің ағаларым» атауын иеленген.
– Кітапқа енген он бес тарихи тұлға – Мұхтар Құл-Мұхаммедтің өз өмірінде сыйлап, өнеге тұтқан азаматтары. Ол әрқайсысының қоғамға сіңірген еңбегін, қайталанбас мінез-бітімін, адами болмысын терең әрі шынайы сипаттайды.Әңгіме барысында Мұхтар ағамыз кітаптағы әр тұлғаны неге «аға» деп атағанын да түсіндірді. Кей өңірлерде әкені «көке» десе, кей жерде «аға» дейді. Мұхтардың «аға» деп отырғандары – әкесіндей ықпал еткен, өмір жолында бағыт-бағдар берген азаматтар. Олардың қатарында академик Манаш Қозыбаев, академик Салық Зиманов, Төрегелді Шарманов және басқа да қоғам қайраткерлері, тіпті Рақымжан Қошқарбаев, Қасым Қайсенов сияқты батыр тұлғалар бар, – деді Берекет Бақытжанұлы.
Сөз соңында академик автордың жазу шеберлігіне тоқталып, алып тұлғалар туралы еңбек қазақ руханиятының алтын қорын толықтырған құнды еңбек екенін жеткізді.
– Оның тағы бір ерекшелігі – жұртқа белгілі фактілерді ғана тізбелеумен шектелмейді. Керісінше, халыққа беймәлім болып келген, архивтің арасында қалған деректерді жарыққа шығара біледі. Мысалы, Рақымжан Қошқарбаевтың майдандағы әрбір сәтін, Салық Зимановтың ғылым жолындағы күрделі кезеңдерін, Манаш Қозыбаевтың зерттеушілік мінезін жан-жақты ашады, – деді Берекет Кәрібаев.
Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ,
Алматы қаласы
